Хакасиябыс ӧңнензін!

Пайрам. От айының 3-ҷі кӱнінде М.Ю.Лермонтовтың адынаң драма театрында Хакасияның кӱніне чарыдылған гала-концерт ирткен

Хакасия – пай тархыннығ чир. Анзын архео­логия хумартхылары, чоныбыстың пазылбин пӱткен чайаачызы киречілепче. Ам­ғы тустың иң танығлығ чидиибіс – Хакасия республика статузын алғаны. Пу кирек 1991 чылда от айының 3-ҷі кӱнінде полған. 33 чыл аразына Хакасия позын пос оңдайлығ, таңдағызына кӧстегліг регион чіли кӧзіткен. 

Республика кӱні – Хакасия чуртағҷыларының иң хын­чатхан пайрамы. Кізілер аны чидікпин сағыпчалар. Ол опера ырларынаң танығлығ ноо­за. Кибір 2011 чылда салылған. Пӱӱл кӧрігҷілер пазох Пастағы май ачығында чыылызарға пӧгінгеннер, че хор­ғыс чох полар ӱчӱн ӱлгӱ­дегілер Хакасияның ­тӧреен кӱнін тасхар нимес, драма театрында таныхтирға чаратханнар. Пайрамға чары­дыл­ған гала-концерт кӧні эфирде кӧзіділген. Залда чон тығырама. Артисттер хайдағ сарыннарнаң чапсыдарлар ни? Мероприятие театр ойынынаң азылған. Аны кӧзіткеннер Ха­кас филармонияның паза С.П.Кадышевтің адынаң на­циональнай кіннің чайаа­чы ӧмелері. Пролог алыптығ нымахтың ӱзігінең, амғы сарыннардаң, теелбектердең пӱткен. Ойын улуғ нимес, че нинҷе cағыс тӧрітче. Ол Ада чир-суубысха хынарға, аның ӱчӱн турызарға ӱгретче. 

Ойын тоозылғанда, сценаа Хакасия пазы Валентин Коновалов сыххан. Валентин Олегович, чоох тудып, теен: 

– Тилекейде Хакасия осхас чир таппассың. Піс пай культуралығ, кибірліг, чир-чайаан­нығ республика полчабыс. Че аның ӧӧн ис-пайы – кізілер. Хакасияның тилізінде полған на чуртағҷының хозымы пар. Сірерні тӱзімніг то­ғыс­тарың ӱчӱн алғыстапчам. Кӱстенізібіс тикке парбас, то­ғыс салтарлары ӧсчеткен тӧлге халар. Хынчатхан Хакасиябыс ӧңнензін! 

Кибір хоостыра алғыстас сӧстері сыйыхтаснаң узарадылған. «Хакасияның аарлас­тығ кізізі» атха республиканың аал хонии сурығларынаң айғасчатхан наука-істезігліг институдының ӧӧн наука то­ғынҷызы Егор Чебочаков паза стол теннизінҷе Россияның саблығ тренері Тамара На­гибнева турысханнар. Ағбан­ның чуртағҷызы Светлана Фи­липова тӱзімніг тоғызы ӱчӱн «Россияның саблығ ӱг­ретчізі» атнаң таныхтаттыр­ған, Наталья Раздобарина – «Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы» атнаң. Чир-суғҷыбыс Валерий Полежаев чон писательі полыбысхан. Саблығ авторның кинде­лерін кізілер хынып хығырчалар. Татьяна Рыбаченко – республиканың имнег кирее­нің тоғынҷыларының халых пі­рігізінің кнезі. Тыс пілбес ип­чее Хакасияның Аарластығ пічиин читіргеннер. 

Пайрам тузында алғыстас­тар кӧп полған. Чоох тутханнар Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол, Хакасия пазының чӧпчізі, «Россети» ПАО-ның ӧӧн директорының чӧпчізі Николай Шульгинов, Хакасияның паза Ағбанның архие­пискобы Ионафан. Россия президентінің Сибирьдегі федеральнай округча полномоченнай кізізі Анатолий Серышев телеграмма ыс пирген. Аны хығырған Хакасияҷа ӧӧн федеральнай инспектор Андрей Соковиков. Аарлығ аалҷыларның чылығ сӧстері кізілернің кӧңнін кӧдіргеннер. 

Пайрамнығ иирнің ӧӧн чардығы тоозылғанда, залға толдыра ыр-сарыннар чайыл­ғаннар. Программа «Россия­ның ӧӧн культура городтары – Хакасияа» адалған. Ол Санкт-Петербургтың правительствозының, Россияның культура министерствозының паза Москвадағы филармо­нияның сыйии. Концертте Алексей Пашиев, Лариса По­минова, Александра Черпа­кова, Михаил Усов паза Юлия Кучеренко аралас­ханнар. Полған на артист – чоннар аразындағы марығларның лауреады. Ыр­ҷы­лар кӧрігҷілерні пӧзік устарынаң аптааннар. Лариса Поминованың репертуарынзар Лельнің (Н.Римский-Корсаков, «Хар хызыҷах» опера), Любашаның (Н.Римский-Корсаков, «Царская невес­та» опера) партиялары кірчеттір. Баритон ӱнніг Алексей Пашиев Риголеттоның ариязын толдырған. Скрипач Михаил Усов гала-концертке П.Чайковскийнің чайаачы тоғыстарын таллап алтыр. Cаб­лығ композиторның чарых музыказы таң­дағызына ізеніс пирген.

 Че сынап Александра Черпакова хайхатхан. Аның чайаачызынаң кӧрігҷі­лер чахсы таныстар. Чир-суғҷыбыс, Хызылчарда чуртапчатса даа, тӧреен чирінең пик палғалыс тутча. Саша, Лакменің ариязын (Л.Делиб, «Лакме» опера) сарнап, нинҷе ӧрініс сыйлады. Ол ніске сы­ңырос ӱнінең пӧзік ноталығ кӧгні уғаа оой толдырған. Абахай хыс пӧзік ноталарны алза, кізі аның ӱнінең хада кӧдірілчеткенге тӧӧй пілдірче. 2023 чылда Александра Черпакова Лакменің партиязы ӱчӱн «Театр часхызы» Хызылчар крайының фестивальында «Хрусталь масказы» сыйыхха турысхан. 

Кӧрігҷілер Юлия Кучеренконы чылығ удурлааннар. Чиит ырҷы – Марина Штарктың ӱгренҷізі, ол «Каданс» хорда чайаачы чолын пастаан. Амғы туста Юлия Музыка, театр паза хореография институдында (Санкт-Петербург) ӱгренче. Вузта ол Россияның cаблығ артизі Татьяна Павловскаяның холында узын таптапча. Ю.Кучеренко Оксананың (Н.Римский-Корсаков, «Кӧлееде алнындағы ха­раа» опера), Русалканың (А.Дворжак, «Русалка» опера) паза Лизаның (К.Молчанов, «Таң чарии мында амыр» опера) арияларын толдырған. Ізенчебіс, чиит хыс пісті мыннаң мындар чайаачызынаң ӧріндірер.

Чалахай иир пір тыныснаң ирткен тирге чарир. Кізілернің кӧңні cіліг кӧг­лерге толған.

Автор: Майя Кильчичакова